عصر خودرو- خالی فروشی شرکت ها و نمایندگی های خودرویی تبدیل به یکی از بحث های روز بازار خودرو ایران شده است که چالشهای بسیار زیادی را برای مشتریان و نئهاد های نظارتی ایجاد نموده است در هفته های گذشته خبر بسته شدن و لغو امتیاز برخی از نمایندگی های شرکت های خودرو ساز و عرضه کننده در این خصوص موج جدید از نگرانی ها را در بین مشتریان ایجاد کرده است .
بهروز صالحی – کارشناس و فعال صنعت وبازار خودرو
اما چرایی موضوع خالی فروشی و اینکه چه عللی باعث بروز این پدیده می گردد در ذیل به آن اشاره شده است :
علت اصلی خالی فروشی در شرکت های خودرو ساز عدم برنامه ریزی صحیح و پایدار تولید ( نقص در برنامه تولید به علت کمبود قطعات وارداتی ، تغییرات لحظه ای سیاست های ارزی و بازار هیجانی عرضه و تقاضا) ، عدم تخصیص ارز قطعات منفصله در زمان مقرر ، قیمت گذاری دستوری ، فشار نقدینگی و نیاز به تأمین سرمایه در گردش ، اولویت به تأمین سبد های خریداری شده توسط نمایندگی ها و از همه مهمتر عدم وجود نظارت و خلاء قانونی در این خصوص .
شرکت های خودرو سازی و عرضه کنندگان خودرو هزینه های سربار بسیار بالایی دارند که به جهت تأمین این هزینه ها و تأمین هزینه مواد اولیه و یا پوشش بدهی های پیمانکاران و تأمین کنندگان به خالی فروش ( فروش خودرویی که وجود خارجی ندارد ) روی می آورند از طرف دیگر عدم تأمین و تخصیص به موقع ارز خودروسازان باعث عدم ایفای تعهدات در زمان مقرر می گردد که این موضع به علل گوناگون در دست خودرو سازان نمی باشد، از سوی دیگر قیمت گذاری دستوری خودرو و وجود شکاف قیمتی بین بازار آزاد و کارخانه شرکت ها را به سمت پیش فروش می کشاند تا بتوانند بخشی از سود آینده بازار را از آن خود کنند و این موضع تبدیل به ابزاری جهت جذب نقدینگی از بازار و بازی با انتظار افزایش قیمت می باشد ، از همه مهمتر عدم وجود نظارت کافی بر خودروسازان از طرف وزارت صمت نیز دلیل دیگری بر این موضوع می باشد از آنجایی که وزارت صمت و به تبع آن سازمان حمایت از حقوق تولید کنندگان و مصرف کنندگان متولی اعطای مجوز پیش فروش با اخذ مدارک مثبته شامل وچود قطعات منفصله تولید ، عدم وجود تعهدات عقب افتاده ، اخذ برنامه تولید آتی و نظارت بر آن و ... می باشد اما در عمل نظارتی بر تعداد مجوز های اعطایی و میزان فروش ندارند به عنوان مثال شرکت یا شرکت هایی که هنوز تعهدات 2-3 سال قبل خود را پوشش نداده هنوز در حال پیش فروش با شرایط متنوع هستند!!
در نتیجه خالی فروش شرکت های عرضه کننده خودرو ترکیبی از مشکلات ساختاری بازار خودرو ، ضعف در نظارت ، و فشار مالی وارد بر خودروسازان، قیمت گذاری دستوری و همچنین مشکلات تحریمی و عدم شفافیت در سیاست گذاری تأمین و تخصیص به موقع ارز و قوانین لحظه ای وزارت محترم صمت و ... می باشد.
با توجه به مطالب فوق برخی از نمایندگی های خودروسازان نیز در پی تصمیم گیری شرکت ها از سیاست های آن ها پیروی نموده و اقدام به خالی فروشی و یا حواله فروشی می نمایند و در این بین با ایجاد رقابت ناسالم اقدام به اخذ وجوه اضافه ( بالا بود در محصولات با حاشیه سود بالا در بازار ) ، دریافت وجه به حساب شخصی ، عدم ارائه قرارداد شرکتی یا استفاده از قرارداد های فیک و ... نموده و با سوء استفاده از عدم آگاهی مشتریان به این دست از فعالیت ها دامن می زنند . نبود ساز و کار های دقیق نظارتی و اطلاع رسانی به مشتریان از دلایل اصلی بروز این پدیده در بین برخی از نمایندگان متخلف است.
اما راهکار برون رفت از این شرایط و کم کردن اثرات مخرب این پدیده در بازار خودروی ایران ایجاد سازو کار های نظارتی و قانونی دقیق و سختگیرانه می باشد که به برخی از آن ها در ذیل اشاره می کنم :
1-مجوز پیش فروش تنها زمانی صادر گردد که مدارک و مستندات وجود خودرو و یا قطعات منفصله به دقت بررسی و صحه گذاری شده باشد.
2-اطلاعات لازم و آگاهی به مشتریان به صورت کامل صورت پذیرد .
3-امکان رصد اطلاعات ثبت نام در سامانه های جامع فروش شرکت ها توسط مشتریان تخصیص کد قرارداد یکتا به جهت جلوگیری از چند باره فروشی یک حواله
4-تشدید مجازات و اعلام عمومی متخلفان
5-نظارت بر فرآیند فروش تا تحویل خودرو در نمایندگی های مجاز
6-ایجاد بازرسی های محسوس و نا محسوس و برخورد های بدون اغماض و سخت گیرانه با اعلام عمومی و بلافاصله لغو امتیاز نمایندگان متخلف
7-نظارت بر نوع و محتوای تبلیغات نمایندگی های عرضه کننده خودرو
8-نظارت مالی بر نمایندگی ها با بازدید های عملیاتی دقیق محاسبه هزینه و درآمد تعیین نقطه سربه سر هر نمایندگی و تعریف روش های تأمین هزینه های نمایندگی ها برای جلوگیری از بروز تخلفات
9-تدوین قوانین سخت گیرانه در اعطای امتیاز نمایندگی به اشخاص حقیقی و حقوقی با بررسی صورت های مالی ، اخذ استعلامات مختلف ، سوابق فعالیت صنفی ، اسناد مالکیت ، امکان سنجی اعطای عاملیت یا نمایندگی در محل معرفی شده و وجود پتانسیل های بلقوه و مطابقت با برنامه عرضه و تولید ، بررسی صلاحیت های مالی ، رفتاری و اخلاقی و ...
10-شناسایی نمایندگی های پر ریسک دارای بدهی های بالا ، تعهدات بالا ، و... و نظارت بیشتر و دقیق تر بر روی آن ها
11-رتبه بندی عاملیت ها بر اساس شاخص های رضایتمندی مشتریان و ریسک های مالی و ... و اعلام عمومی
12-افزایش سطح آگاهی مشتریان در خصوص اعلام های عمومی شرایط فروش ، سایت شرکت ، نحوه ثبت نام ، قیمت ، چگونگی فرآیند فروش تا تحویل و ....
13-اصلاح ساختار نظارتی فعلی وزارت صمت بر خودروسازان با تدوین قوانین هوشمندانه و سختگیرانه
